Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β' ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑ

(Σχεδιάγραμμα-Κριτήρια αξιολόγησης)

ΟΡΙΣΜΟΣ

Με τον όρο «λακωνικότητα» εννοούμε την ικανότητα έκφρασης ενός ατόμου με μεστότητα, περιεκτικότητα και συντομία. Με άλλα λόγια, αυτό το άτομο έχει τη δυνατότητα να εκφράζεται με ακρίβεια, κάνοντας πιο εύκολο για το δέκτη να κατανοήσει το νόημα των λόγων του. Το να μπορεί να εκφράζεται κάποιος εύστοχα και απλά δηλώνει πνευματική καλλιέργεια, καλή γνώση της γλώσσας αλλά και λιτότητα και ουσία, τόσο στον τρόπο σκέψης όσο και στον τρόπο ζωής. Γι’ αυτό αρκετοί υποστηρίζουν ότι η λακωνικότητα είναι φιλοσοφία, αντίληψη, δηλαδή, ζωής.

Θετικά : .

γιατί η λακωνικότητα είναι αρετή

• οικονομία χρόνου , αποφυγή πλατειασμού

• δίνει περιθώρια συμμετοχής και διευκολύνει το διάλογο.

• δεν κουράζει, αποτρέπει την τάση για επιτήδευση και ωραιολογία.

• δεν επιτρέπει εκτροπές «εκτός θέματος », χάσματα κ' παρεμβάσεις.

• συντελεί στη διατύπωση ξεκάθαρων κ' κατανοητών απόψεων.

Πότε απαιτείται η λακωνικότητα :

• κυβερνητικά ανακοινωθέντα

• ιατρικές και γενικά επιστημονικές ή εξειδικευμένες γνωματεύσεις, μικρές αγγελίες

• όταν δίνουμε οδηγίες σε παιδιά, αγράμματους κ.τ.λ.

• σε τηλεοπτικά προγράμματα κ' συζητήσεις

Πότε όχι:

• στη σχολική διδασκαλία

• στην περιγραφή ( π.χ. ως μάρτυρες ) στα δικαστήρια

• στην αποσαφήνιση επιστημονικών κειμένων

• στη σύναψη συμβολαίων, κανονισμών, καταστατικών

Λακωνικότατα κι εσωστρέφεια

Η λακωνικότητα δεν είναι συνάρτηση της εσωστρέφειας. Ίσα - ίσα διευκολύνει την

επικοινωνία με το συνάνθρωπο. Γιατί:

• κάνει ξεκάθαρες κ' κατανοητές τις απόψεις μας

• δε σπαταλά χρόνο, ούτε κουράζει το συνομιλητή

• αφήνει να φανεί η ικανότητα μας στον περιεκτικό λόγο

ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΤΗ ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ

Ο χαρακτήρας της σημερινής εποχής καθιστά αναγκαία τη λακωνικότητα.

 Οι κοινωνίες είναι ιδιαίτερα σύνθετες και πολύπλοκες.

 Γρήγοροι ρυθμοί εκτύλιξης των γεγονότων και των αλλαγών.

 Καταιγισμός των μηνυμάτων.

 Αύξηση του ανταγωνισμού και των απαιτήσεων.

 Βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής που επιβάλλει την εξειδίκευση.

 Ο λόγος έχει περιοριστεί στα ουσιώδη, έχει συνθηματοποιηθεί. Η σκέψη υποβαθμίστηκε, ενώ παρατηρείται μια έλλειψη καλλιέργειας και κριτικής ικανότητας, μια έλλειψη εσωτερικής πνευματικής ζωής και αυτογνωσίας.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑΣ

 Αρχικά το «λακωνίζειν» συμβάλλει στην κατανόηση του λόγου.

 Η λακωνική έκφραση προτάσσει την ορθοέπεια έναντι της καλλιέπειας, την ακρίβεια έναντι της επιτήδευσης και τη βραχυλογία έναντι της περιττολογίας.

 Όταν ο τρόπος ομιλίας είναι απλός και μεστός, το ίδιο ώριμη και ουσιαστική είναι η σκέψη, ενώ η απλότητα και η έλλειψη της υπερβολής και του περιττού χαρακτηρίζει όλες τις δραστηριότητές του.

 Η λακωνικότητα υποδηλώνει κατάρτιση, σαφή και πλήρη γνώση του αντικειμένου. Προσδίδει εγκυρότητα και βαρύτητα στον λόγο, αναδεικνύοντας τη συγκροτημένη σκέψη του ομιλητή

 Επειδή όμως ο άνθρωπος είναι ον κοινωνικό, ο μεστός και περιεκτικός λόγος, που γίνεται ευκολότερα κατανοητός και υποβάλλει σε αυστηρή θεώρηση του μηνύματος, διευκολύνει την επικοινωνία.

 Με τη διευκόλυνση όμως της επικοινωνίας, προάγεται η διαδικασία του «ερωτάν και του αποκρίνεσθαι». Άρα, το άτομο αρχίζει να φιλοσοφεί μέσα στην πολιτική κοινωνία και να διαμορφώνει γνώμες που προάγουν τον ατομικό, πνευματικό, ηθικό, πολιτικό και κοινωνικό βίο.

 προβάλλεται ως επιτακτικό αίτημα για να μην οδηγούνται τα άτομα στην πνευματική σύγχυση ούτε να μετατρέπονται σε φερέφωνα αλλά να γνωρίζουν την αλήθεια.

 στο χώρο των Γραμμάτων και των Τεχνών. Ο λακωνικός πνευματικός άνθρωπος δεν είναι αποστασιοποιημένος από το κοινωνικό σύνολο, αλλά βρίσκεται κοντά στον λαό και τον καθοδηγεί.

 Είναι το απόσταγμα της σοφίας, της εμπειρίας, της οξυδέρκειας, της φαντασίας των ατόμων και λαών.

 Η λακωνικότητα λειτουργεί ως αντιστάθμισμα στη διαβρωτική λειτουργία του σύγχρονου πολιτισμού.

ΤΙ ΣΥΝΕΠΑΓΕΤΑΙ Η ΦΛΥΑΡΙΑ ΚΑΙ Η ΑΠΕΡΑΝΤΟΛΟΓΙΑ

·         Η μακρηγορία είναι συχνά δείγμα ανθρώπου φλύαρου, ο οποίος προσπαθεί με πομπώδεις εκφράσεις όχι να εξηγήσει και να πείσει το συνομιλητή του με λογικά επιχειρήματα, αλλά να τον παραπλανήσει και να τον αποπροσανατολίσει από την αλήθεια.

·         Τα αποτελέσματα λοιπόν της φλυαρίας είναι αρνητικά : βερμπαλισμός, επιτήδευση, κενότητα, πλατειασμός, σύγχυση, αοριστία, προσκόμματα όλα της γνήσιας επικοινωνίας.

·         Ωστόσο η λακωνικότητα δεν είναι κατ’ ανάγκη αποδεικτικό στοιχείο πνευματικής ωριμότητας. Μπορεί κάλλιστα να οφείλεται και σε λόγους εσωστρέφειας και πνευματικής ένδειας, οπότε η επιφαινόμενη απλότητά της δεν είναι παρά αντικοινωνικότητα ή απλοϊκότητα και οι αποφθεγματικές διατυπώσεις της δεν περιέχουν τίποτα άλλο από κοινοτυπίες.

·         Συνάμα, δεν είναι πάντα ικανή να ανταποκριθεί σε όλους τις επικοινωνιακές ανάγκες και να εξυπηρετήσει όλους τους επικοινωνιακούς σκοπούς.

ΑΡΚΤΙΚΟΛΕΞΑ

Αίτια εκτεταμένης χρήσης αρκτικόλεξων:

· Η εποχή μας είναι μια εποχή καταιγισμού πληροφοριών και έχουμε γι’ αυτό μια αυξημένη γλωσσική επικοινωνία.

· Στην ανταγωνιστική και άκρως απαιτητική εποχή και κοινωνία μας χρειάζεται να προβούμε σε εξοικονόμηση χώρου, χρόνου, δύναμης και η εκτεταμένη χρήση αρκτικόλεξων βοηθά σ’ αυτό.

· Η εκτενής χρήση Η/Υ και διαδικτύου οδηγεί στη συχνή κωδικοποίηση της γλώσσας και τη χρήση συντομογραφιών.

· Τα αρκτικόλεξα συντομεύουν και πυκνώνουν το λόγο γι’ αυτό και χρησιμοποιούνται τόσο εκτεταμένα.

· Η επέκταση της γραφειοκρατίας ιδίως στην Ελλάδα καθιστά απαραίτητα τα αρκτικόλεξα.

· Η γλώσσα των ΜΜΕ στην οποία κυριαρχεί η συνθηματολογία συμβάλλει στην επικράτηση αρκτικόλεξων.

· Σήμερα λόγω της συνθετότητας της κοινωνίας δημιουργούνται συνεχώς νέοι οργανισμοί, σύλλογοι, οργανώσεις, σωματεία, ενώσεις κ.λπ., στην καλύτερη λειτουργία των οποίων συντελεί η χρήση συντομογραφιών, εφόσον μέσω αυτών προωθούνται γρηγορότερα οι συζητήσεις - συνεννοήσεις των μελών κ.λπ.

· Οι πολιτικοί ηγέτες χρησιμοποιούν συχνά «ξύλινο» λόγο με συνθηματολογία, στοιχεία που αποτελούν πρόσφορο έδαφος και για την εκτενή χρήση αρκτικόλεξων.

· Σύμπλεγμα κατωτερότητας - ξενομανία - μιμητισμός.

Επιπτώσεις εκτεταμένης χρήσης αρκτικόλεξων:

· Τα αρκτικόλεξα δεν είναι λέξεις ούτε φράσεις, είναι απλώς ήχοι με αναγνωρίσιμο νόημα κι αυτό αλλοιώνει τη γλώσσα.

· Η αλλοίωση της γλώσσας δεν είναι μόνο αισθητική αλλά και ουσιαστική, αφού οι λέξεις περνούν σε μια μορφή ακρισίας κι αυτό οδηγεί τη γλώσσα σε πλήρη διάβρωση.

· Η συσσώρευση – κατάχρηση τέτοιων συντομογραφιών οδηγεί τη γλώσσα σε τυποποίηση και συνθηματοποίηση. Έτσι η γλώσσα από αξία πνευματική γίνεται γλώσσα μηχανής - προκάτ.

· Η εκτεταμένη χρήση συντομογραφιών δεν επιφέρει μόνο συρρίκνωση της γλώσσας αλλά και πνευματική συρρίκνωση, αφού γλώσσα και σκέψη βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση μεταξύ τους. · Με αυτό τον τρόπο επίσης ενισχύεται και η απομάκρυνση των ανθρώπων, εφόσoν δεν υφίσταται ολοκληρωμένος διάλογος.

· Κίνδυνος για την ίδια την εθνική μας φυσιογνωμία γενικότερα, αφού η γλώσσα είναι άμεσα συνδεδεμένη με αυτήν.

Να επισημάνετε σε ποιες περιπτώσεις της καθημερινής μας ζωής είναι απαραίτητη η λακωνικότητα και πότε αντίθετα επιβάλλεται η αναλυτική έκφραση στον προφορικό ή στο γραπτό λόγο. (Έκφραση Έκθεση, τεύχος Β, σελ. 239)

Ο λακωνικός τρόπος έκφρασης επιβάλλεται σε ορισμένες περιπτώσεις επικοινωνίας στην καθημερινή ζωή, προκειμένου να παρουσιαστεί μόνο το ουσιαστικό περιεχόμενο του μηνύματος με τον πιο απλό και απέριττο τρόπο. Τέτοιες περιπτώσεις είναι:

• Τα διαφημιστικά μηνύματα,

• Οι πινακίδες,

• Οι μικρές αγγελίες,

• Οι πίνακες περιεχομένων των βιβλίων,

• Τα τηλεγραφήματα,

• Οι ανακοινώσεις,

• Οι οδηγίες χρήσης,

• Τα βιογραφικά σημειώματα,

• Η διατύπωση κανόνων και ερωτήσεων,

• Σύντομα δελτία ειδήσεων ή δελτία καιρού.

Όμως υπάρχουν και περιπτώσεις όπου επιβάλλεται η αναλυτική έκφραση στον προφορικό ή γραπτό λόγο, προκειμένου να δοθούν κατά το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες και στοιχεία που θα διευκολύνουν τη συνεννόηση και την κατανόηση όσων εμπλέκονται στην πράξη της επικοινωνίας. Τέτοιες περιπτώσεις είναι:

• Επιστημονικές διαλέξεις, ομιλίες, εργασίες,

• Επίσημα έγγραφα στα οποία είναι ανάγκη να είναι σαφές και περιεκτικό το περιεχόμενο,

• Στη διδασκαλία, όπου ο μαθητής θα πρέπει να έρχεται σε επαφή με τον αναπτυγμένο λόγο ώστε να κατανοεί καλύτερα τις γνώσεις που λαμβάνει,

• Σε οποιαδήποτε περίσταση της καθημερινής ζωής του ατόμου, όπου είναι αναγκαίο να γίνουν σαφείς και αναλυτικές διευκρινήσεις διαφόρων θεμάτων και ζητημάτων.

 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Με αφορμή τη διδασκαλία της θεματικής ενότητας «Λακωνικότητα» ο καθηγητής του μαθήματος της νεοελληνικής γλώσσας αναφερόμενος στους αρχαίους Σπαρτιάτες και στην αποφθεγματική φράση «Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν», σας επεσήμανε ότι οι αρχαίοι Έλληνες τη λακωνική φράση τη θεωρούσαν αρετή και τον άνθρωπο που εκφραζόταν λιτά και περιεκτικά, φιλόσοφο.

Σε αποδεικτικό δοκίμιο, 400-500 λέξεων, να αναφερθείτε στα ευεργετικά αποτελέσματα της λακωνικότητας και στις επιπτώσεις της συντόμευσης του λόγου στην επικοινωνία.

Ο όρος «λακωνικός» αναφέρεται σε έναν συγκεκριμένο τρόπο έκφρασης ο οποίος αντανακλά και έναν ανάλογο τρόπο ζωής. Η λακωνικότητα αντιπροσωπεύει το σύντομο, περιεκτικό λόγο, ο οποίος φανερώνει άτομο καλλιεργημένο, με οξύνοια νου και σκέψης. Ο συγκεκριμένος τρόπος έκφρασης, στις μέρες μας δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος, γνωστός ή ακόμα και αποδεκτός. Η χρήση του απαιτεί συνθετική σκέψη, πειθαρχία του νου και τη συγκέντρωση του νοήματος στα περιεκτικά και στα ουσιώδη, με σαφή και ακριβή διατύπωση.

Η σημασία του λακωνισμού είναι μεγάλη, ιδιαίτερα σήμερα, που ο χρονοβόρος ρυθμός ζωής δεν επιτρέπει την καλλιέργεια του λόγου, αλλά ενθαρρύνει την περιττολογία και τη φλυαρία. Το καταναλωτικό πνεύμα της εποχής, η προβολή του περιττού και του ανούσιου, ενισχύει το επουσιώδες, το «ρηχό» και το «κενό» στις ανθρώπινες σχέσεις.

Η λακωνικότητα δεν επιτρέπει στη σκέψη να αναλωθεί σε δευτερεύοντα και ανούσια μονοπάτια. Το άτομο αφενός κατανοεί άμεσα το περιεχόμενο του λόγου, αφού αυτός είναι λιτός και σαφής, επικεντρωμένος στα βασικά και καίρια σημεία. Αφετέρου διευκολύνεται η επικοινωνία μεταξύ των ατόμων και η συζήτηση καθίσταται εποικοδομητική.

Εξάλλου μέσω της μεστής και πυκνής έκφρασης διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες του ατόμου καθώς αφομοιώνει γνώσεις και κατανοεί έννοιες και ιδέες. Καθίσταται με τον τρόπο αυτό σκεπτόμενος πολίτης με κριτική στάση και θέση απέναντι σε σημαντικά κοινωνικά ζητήματα. Προωθεί το διάλογο, αποφεύγει το δογματισμό και το φανατισμό, διευρύνει τη σκέψη του και τον τρόπο θέασης των πραγμάτων.

Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός πως το άτομο καταφέρνει να αποκτήσει μια πιο εμπεριστατωμένη εικόνα για μείζονα προσωπικά και κοινωνικά θέματα. Δεν αποπροσανατολίζεται, δε χειραγωγείται, οδηγείται ταχύτερα σε συμπεράσματα, στη λήψη μέτρων ή στη διόρθωση μιας εσφαλμένης πορείας. Θωρακίζει με τον τρόπο αυτό την ελευθερία λόγου και τη δημοκρατία, στηρίζει την ειρηνική συνύπαρξη ατόμων και λαών.

Η λακωνικότητα διδάσκει το μέτρο και την αρμονία όχι μόνο στο λόγο μα και στον τρόπο ζωής. Προάγει τις αρετές της αυτογνωσίας και της εσωτερικής ελευθερίας και με γνώμονα το μέτρο ολοκληρώνει την προσωπικότητα του ατόμου. Αποτελεί μια αυτόνομη σκεπτόμενη μονάδα, ικανή να προάγει την ανάπτυξη της κοινωνίας.

Στον αντίποδα του λακωνισμού, η συντόμευση του λόγου, απότοκο της αλματώδους ανάπτυξης της τεχνολογίας, απειλεί άμεσα την καλλιέπεια και ορθοέπεια της γλώσσας.

Αρχικά θέτει φραγμό στην επικοινωνία καθώς ο λόγος συνθηματοποιείται και απλοποιείται. Το άτομο δε δύναται να κατανοήσει επαρκώς τα νοήματα και τις ιδέες που δέχεται, με αποτέλεσμα να ατονεί η κριτική του σκέψη. Η ζωή του στερείται συναισθήματος και ουσιαστικής επικοινωνίας, η οποία καθίσταται απρόσωπη και επιδερμική.

Αξίζει να τονιστεί πως, η αλλοίωση της γλώσσας την οδηγεί στην τυποποίηση, πρόβλημα το οποίο μπορεί να καταλήξει στη συρρίκνωσή της. Η δυναμική του λεξιλογίου της περιορίζεται, με συνέπεια τη διάβρωση της. Δυσχεραίνεται με τον τρόπο αυτό η απόδοση και διασαφήνιση νοημάτων, η γλώσσα μεταδίδει πλέον αβεβαιότητα και ανασφάλεια στις διαπροσωπικές επαφές των ατόμων.

Καθίσταται επομένως κατανοητό πως η αρετή της λακωνικότητας είναι δύσκολη και κατακτιέται με επίπονο αγώνα, με σοβαρότητα και υπευθυνότητα από το άτομο. Επιβάλλεται, επομένως, ιδιαίτερα στην εποχή μας η ενίσχυση της, προκειμένου να διατηρηθεί η γλώσσα και ο πολιτισμός και να καταστεί η ανθρώπινη επικοινωνία ουσιαστική και απέριττη. 

Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν αρετή τη λακωνική έκφραση και τον άνθρωπο που εκφραζόταν λακωνικά τον θεωρούσαν φιλόσοφο. Σήμερα παρατηρείται το φαινόμενο της συντόμευσης του λόγου, με τη διαφορά πως δεν αποτελεί έκφραση λακωνικότητας, αλλά είναι αποτέλεσμα της φτώχειας της σκέψης και της ζωής μας. Να συγκρίνετε τις δύο αυτές στάσεις.

• Αρχαία Ελλάδα – Λακωνικότητα:

- Σύνδεση λακωνικότητας με στοχασμό, τη βαθιά σκέψη, την εσωτερική διεργασία.

- Καταργεί τη φλυαρία, την επιτήδευση, την ανία.

- Προάγει τη συνεννόηση πάνω στη βάση της απλότητας, της περιεκτικότητας, της ουσίας.

- Εδραιώνει το διάλογο, τη σωστή επικοινωνία

- Προϋποθέτει την κριτική ικανότητα και την ευστοχία του λόγου.

• Σύγχρονη εποχή και φτώχεια της γλώσσας:

- Ο λόγος περιορίζεται στα ουσιώδη, εκμηχανίζεται, συνθηματοποιείται.

- Έλλειψη καλλιέργειας και κριτικής ικανότητας, έλλειψη αυτογνωσίας και εσωτερικής ζωής.

- Ανάπτυξη της τεχνολογίας και της ε πιστήμης, αύξηση της ο ρολογίας, αλλοίωση της δομής της γλώσσας, τυποποίηση σκέψης και έκφρασης.

Να αναλύσετε τις αιτίες της φθοράς της ελληνικής γλώσσας σήμερα κυρίως από τους νέους, να αναφέρετε τις συνέπειές του φαινομένου αυτού και να προτείνετε τρόπους για την δημιουργική άρση του.

Ορισμός:

Με τον όρο γλώσσα εννοούμε ένα κώδικα επικοινωνίας για την αμοιβαία κατανόηση των ανθρώπων, με συστατικά του στοιχεία τους φθόγγους για τον προφορικό λόγο, που προηγήθηκε, και τα γράμματα για το γραπτό. Βασικές λειτουργίες της γλώσσας είναι η επικοινωνία, η ονοματοθεσία, και η έκφραση. Διακρίνεται σε φυσική, η οποία καλύπτει τις καθημερινές ανάγκες του ατόμου και σε

τεχνητή, για την κάλυψη καθορισμένων αναγκών, όπως αυτών της επιστήμης, της γλωσσολογίας και της λογοτεχνίας.

1. Αίτια φθοράς της Ελληνικής γλώσσας:

Αρχικά οφείλουμε να επισημάνουμε το ρόλο της ενοποίησης του γήινου χώρου στη συρρίκνωση και φθορά της ελληνικής γλώσσας. Η ανάπτυξη των συστημάτων επικοινωνίας συνέβαλε στον εκμηδενισμό των αποστάσεων και διαμόρφωσε ένα πλέγμα αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των χωρών σε όλους τους τομείς των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων.

Παράλληλα η ιστορία της Ελλάδος είναι γεμάτη από περιόδους ξενοκρατίας και κατοχής. Είναι εύλογο λοιπόν πως δέχτηκε επιρροές από τους κατακτητές λαούς, με την διαφορά όμως πως κατόρθωσε να αντιδράσει και να ενσωματώσει το νέο λεξιλόγιο με επιτυχία.

Επίσης η ιστορία της ελληνικής γλώσσας πλουτίζεται από ένα ιδιόμορφο και μοναδικό φαινόμενο αυτό της διγλωσσίας, της πάλης ανάμεσα στην καθαρεύουσα και την δημοτική, που είναι γνωστό ως γλωσσικό ζήτημα. Η μακρόχρονη διαμάχη ανάμεσα στις δύο αυτές μορφές του γλωσσικού μας οργάνου και η επικράτηση για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα της καθαρεύουσας ως επίσημης γλώσσας τόσο του ελληνικού κράτους, όσο και της εκπαίδευσης, είχαν σαν αποτέλεσμα την πνευματική οπισθοδρόμηση του ελληνικού λαού και το γλωσσικό διχασμό του απλού πολίτη.

Προχωρώντας την ανάλυση του θέματός μας επισημαίνουμε πως η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας στις δυτικές αναπτυγμένες χώρες, γέννησε την ανάγκη καθιέρωσης νέων όρων και λέξεων για την περιγραφή νεόπλαστων ιδεών και επιτευγμάτων. Οι όροι αυτοί εισέβαλαν στην ελληνική γλώσσα κ αι συνέβαλαν στην μηχανοποίησή και τυποποίηση αυτής

Επιπλέον η αντικατάσταση της ανάγνωσης και της γραφής, ως μέσων απόκτησης γνώσεων, από την κυριαρχία της εικόνας συνέτεινε στην απομάκρυνση του νέου από την επαφή με τον γραπτό λόγο. Αυτό έχει ως συνέπεια τη γλωσσική συμπύκνωση, τη βραχυλογία, τη γλωσσική στειρότητα του νεοέλληνα.

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως η κακομεταχείριση της γλώσσας μας από τους εκπροσώπους των μέσων μαζικής ενημέρωσης, έχει επιτείνει το φαινόμενο της λεξιπενίας. Με δεδομένη την επίδραση που ασκούν στη διαμόρφωση του γλωσσικού αισθητηρίου του λαού μας, αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος της καταστροφής που προκαλούν.

Η κρίση που διέρχεται η γλώσσα εντάσσεται στα πλαίσια μιας γενικότερης κρίσης που χαρακτηρίζει τον πολιτισμό. Η απομάκρυνση από την παράδοση και ιδιαίτερα την αρχαία ελληνική προάγει την γλωσσική ένδεια, αφού η νέα ελληνική γλώσσα αποτελεί την φυσική συνέχεια της αρχαίας.

Παράλληλα ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται από φαινόμενα συνθηματολογίας που κατακερματίζουν την ελληνική γλώσσα και εκφράζουν την αλλοτριωμένη πολιτική μας συνείδηση. Η «ξύλινη γλώσσα» που χρησιμοποιείται καθορίζει την πολιτική-κομματική τοποθέτηση του καθενός και εκμαυλίζει όχι μόνο την γλωσσική αλλά κ αι την εθνική ενότητα του ελληνικού λαού και πολύ περισσότερο τ ων νέων π ου είναι ευεπηρέαστοι και αδαείς ως προς την χρήση του θησαυρού της γλώσσας μας.

Επιπλέον η αλλοτρίωση των διαπροσωπικών σχέσεων περιορίζει τα περιθώρια για διάλογο και δημιουργική προσέγγιση και επικοινωνία των ανθρώπων. Ο φόβος και η ανασφάλεια έχουν αντικαταστήσει την εμπιστοσύνη και την πίστη στις ανθρώπινες σχέσεις.

Επιπρόσθετα το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα προάγει την εξειδίκευση και τ ην εκμάθηση γνώσεων π ου α φορούν τις θετικές επιστήμες. Η άμβλυνση τ ης σημασίας και της αξίας των γλωσσικών μαθημάτων έχει ως απόρροια την αλλοίωση της γλώσσας και τη συρρίκνωση του λεξιλογίου που χρησιμοποιούν οι νέοι. Η οικογένεια αποτελεί το χώρο εκείνο που ο νέος λαμβάνει τις πρώτες του γνώσεις και τα πρώτα ερεθίσματα για το γύρω του περιβάλλον. Επιστημονικές έρευνες και μελέτες έχουν αποδείξει πως η ανάπτυξη του γλωσσικού υποβάθρου και η πνευματική ανέλιξη του παιδιού είναι ανάλογη με το πνευματικό και μορφωτικό επίπεδο των γονέων, με τις συνθήκες διαβίωσης, με τον αριθμό των μελών μιας οικογένειας.

Τέλος χαρακτηριστικό του Έλληνα αποτελεί η ξενομανία και ο μιμητισμός, γενεσιουργά αίτια της εισβολής χιλιάδων ξένων όρων στην ελληνική γλώσσα. Τα συμπλέγματα κατωτερότητας που διακρίνουν συχνά τον Έλληνα ευθύνονται για την άκριτη και αλόγιστη υιοθέτηση από αυτόν λέξεων αλλά και τρόπων ζωής που δεν προσιδιάζουν με τα ελληνικά δεδομένα, τις παραδόσεις και τις συνήθειες του τόπου μας.

2. Συνέπειες της γλωσσικής ένδειας:

Εμβαθύνοντας στο θέμα μας είναι ανάγκη να εντοπίσουμε τις συνέπειες του φαινομένου της λεξιπενίας που χαρακτηρίζει τους σύγχρονους νέους. Η γλώσσα χαρακτηρίζει εθνικά ένα λαό, συμβάλει στη διαμόρφωση της εθνικής του ταυτότητας. Με αυτό το δεδομένο, η εξαφάνιση της γλώσσας θα μπορούσε να σημαίνει την εξαφάνιση του ίδιου του λαού, όπως χαρακτηριστικά είχε επισημάνει και ο Λένιν.

Επίσης η εξαθλίωση της γλώσσας συντείνει στη χαλάρωση των διαπροσωπικών σχέσεων. Η γλώσσα αποτελεί κώδικα και μέσο επικοινωνίας. Η παραφθορά και συρρίκνωσή της βοηθά στην απομάκρυνση των ανθρώπων μεταξύ τους, αμβλύνει την ανθρώπινη επικοινωνία, αφού αποτελεί βασικό μέσο αυτής.

Στο σημείο αυτό ας θυμηθούμε τα λόγια του Σαράντου Καργάκου στο έργο του «Αλεξία»: «Λέξεις που εκλείπουν από το καθημερινό λεξιλόγιο, σιγά – σιγά εκλείπουν διά παντός. Χάνονται από τη μνήμη, τη νόηση, τον ψυχισμό μας. Είναι κοινοτοπία ότι η οντότητα μιας έννοιας, η ύπαρξη μιας έννοιας ή ενός αισθήματος, οφείλεται στη σημασιολογική απόδοση της με μια λέξη. Εάν κοινώς δεν υπήρχε η λέξη ‘αλήθεια’, δε θα υπήρχε και η έννοια ‘αλήθεια’. Ακολουθώντας κανείς αυτή τη συλλογιστική πορεία, φθάνει στο συμπέρασμα πως μια λέξη που παύει να υπάρχει ως λέξη, παύει να υπάρχει και ως έννοια, γεγονός, που λογικά –σ’ ένα λογικό κόσμο και σε μια λογική κοινωνία- θα έπρεπε να προκαλέσει πανικό, αν αναλογισθεί κανείς τι μορφή θα πάρει η ζωή του ανθρώπου στο μέλλον, αν χάνονταν οι λέξεις: αγάπη, τιμή, αξιοπρέπεια, αγνότητα, αλήθεια.

Επιπλέον η υποβάθμιση της γλώσσας οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως προωθεί την οπισθοδρόμηση του πολιτισμού, των γραμμάτων και των τεχνών ενός λαού. Ευνοεί τη μονοδιάστατη, δογματική σκέψη, που αποτελεί τροχοπέδη στη καλλιτεχνική δημιουργία, που στηρίζεται στην πρωτοτυπία.

3. Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος:

Προχωρώντας στην ανάλυση του θέματός μας, αρχικά οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως το πρόβλημα της γλωσσικής ένδειας είναι πρόβλημα εθνικό . Κάθε έλληνας πολίτης έχει χρέος να προστατεύει την εθνική του γλώσσα, δείχνοντας ενδιαφέρον γι’ αυτήν και την γλωσσική του κληρονομιά.

Η καθιέρωση της ανθρωπιστικής-καθολικής παιδείας θα συμβάλει στην ολόπλευρη καλλιέργεια, την ηθική και πνευματική εξύψωση των νέων. Με την καθιέρωση της διδασκαλίας γλωσσικών μαθημάτων θα επιτευχθεί η γνωριμία με την ουσία τ ης γλώσσας μας και θα μεταλαμπαδευτούν στους νέους τα ιδεώδη του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού.

Επιπλέον η θεσμοθέτηση κανόνων δημοσιογραφικής δεοντολογίας θα προστατεύσει το κοινό από την κατάχρηση της γλώσσας μας. Η ύπαρξη κανόνων και νόμων θα αποτρέψει τους επιτήδειους εκείνους που καπηλεύονται την ελευθερία λόγου που τους παρέχει η δημοκρατία με στόχο την καθιέρωση μιας αναιμικής γλώσσας που θα οδηγήσει σε ερήμωση του πνεύματος και της ψυχής.

Επίλογος:

Επιστρέφοντας στην παράδοση και στις εγγενείς αξίες του ελληνικού λαού θα κατορθώσουμε να βρούμε τον «εαυτό μας», όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο Σεφέρης. Θα καταπολεμήσουμε έτσι το πνεύμα του μιμητισμού και της ξενομανίας που μας κατατρύχει και θα καλλιεργήσουμε μια γλώσσα εύρωστη, υγιή και διαχρονική.

ΚΕΙΜΕΝΟ: «Λακωνικότητα και Συντόμευση Λόγου»

Ο άνθρωπος είναι έλλογο ον, προικισμένο με το λόγο, που δεν είναι μόνο η λογική, μα και η δυνατότητα έκφρασης. Κοινά παραδεκτό είναι πως ο λόγος αντανακλά όλο τον ψυχοπνευματικό κόσμο του ανθρώπου και αποτελεί το μίτο που μας οδηγεί στα μύχια της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι αρχαίοι με το «λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν» δήλωναν πως το να μιλά κάποιος σύντομα και περιεκτικά είναι φιλοσοφική στάση και άποψη ζωής. Το να μπορεί να εκφράζεται εύστοχα και απλά δηλώνει πνευματική καλλιέργεια, καλή γνώση της γλώσσας, αλλά και λιτότητα και ουσία, τόσο στον τρόπο σκέψης, όσο και στον τρόπο ζωής. […]

Η λιτή και μεστή έκφραση διευκολύνει την επικοινωνία και γι’ αυτό βελτιώνει την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων. Προσδίδει βαρύτητα στα λόγια, τα κάνει μεστά σε περιεχόμενο, προάγει, επομένως, τη σκέψη, καθιστώντας την επικοινωνία πιο σαφή, ουσιώδη και ειλικρινή. Αντίθετα, ο εκτεταμένος και φλύαρος λόγος χρησιμοποιεί κυρίως εντυπωσιακά σχήματα λόγου και ρητορικές εκφράσεις. Τα πολλά λόγια κρύβουν παγίδες, ενώ η λακωνικότητα είναι ο καθαρός και δίχως δυσάρεστες εκπλήξεις και απατηλές υποσχέσεις λόγος. Άρα, ο ρόλος της είναι παιδευτικός. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως η σοφία ατόμων και λαών αποκρυσταλλώνεται σε επιγράμματα και ακόμη πως, ό,τι η μνήμη του ανθρώπου επιλεκτικά διαφυλάσσει, είναι πάντοτε εκφρασμένο λακωνικά.

Αντιθέτως, στην εποχή μας παρατηρείται το φαινόμενο της συντόμευσης και της τυποποίησης του λόγου, που περιορίζεται στα στοιχειώδη και συνθηματοποιείται. Συχνά υιοθετούνται κατά την ομιλία λιτές, απλοϊκές και τετριμμένες εκφράσεις και αρκτικόλεξα, το ύφος είναι πομπώδες και αμφισβητούμενο το περιεχόμενο, αφού οι ίδιες λέξεις χρησιμοποιούνται για να αποδώσουν άστοχα πολλές σημασίες. Το έντονο άκουσμά τους οδηγεί στη συνθηματολογία, γίνονται «μόδα» ή, όπως συνηθίζεται να λέγεται, «σλόγκαν».

Οι παράγοντες που προκαλούν το φαινόμενο αυτό εντοπίζονται μέσα στην ίδια την κοινωνική πραγματικότητα και το πολιτιστικό της κλίμα, αφού η γλώσσα είναι απεικόνισή τους. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι πολίτες είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε οικονομία στην επικοινωνία μας. Θέλουμε να

πούμε πολλά σε λίγο χρόνο και να τα συγκεντρώσουμε σε μικρό χώρο. Αυτή η οικονομία χώρου και χρόνου είναι βασική σήμερα στην κοινωνία που διέρχεται κρίση σε όλους τους τομείς του πολιτισμού της. Κρίση στις σχέσεις των ανθρώπων, κρίση στην επικοινωνία, κρίση στις αξίες. Η συντόμευση της γλώσσας είναι, λοιπόν, δείγμα της κοινωνικής παρακμής.

Σε συνάφεια με την κοινωνική παρακμή, ο περιορισμός της γλώσσας σχετίζεται με το χαρακτήρα του οπτικοακουστικού πολιτισμού μας. Οι απαιτήσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής στρέφουν στην (υπερ)απλούστευση, αποφεύγεται ό,τι θεωρείται επίπονο ως προς την κατάκτησή του, αποφεύγεται, επομένως, και η αναζήτηση πνευματικής τροφής, που είναι αναμφίβολα μία κοπιαστική υπόθεση. Η εικόνα, συνοδευόμενη από τον ήχο, εισβάλλει παντού, πείθει χωρίς να ερεθίζει την ανάγκη για γλωσσική διατύπωση των μηνυμάτων. Πνεύμα, όμως, φτωχό σε γνώσεις και ιδέες συνεπάγεται φτωχή γλώσσα.

Η φτωχή και προκατασκευασμένη γλώσσα με τη σειρά της θέτει φραγμό στην επικοινωνία. Έτσι περιορίζει την πηγαία έκφραση και παγώνει το συναίσθημα. Συρρικνώνοντας το λόγο, συντομεύουμε και τη σκέψη, περιορίζουμε το στοχασμό στη ρηχότητα και στην επιφάνεια. Κατά συνέπεια,  η επικοινωνία γίνεται απρόσωπη, τυπική, επιδερμική, εξυπηρετώντας τις στοιχειώδεις ανάγκες και μόνο. Όταν, όμως, η γλώσσα γίνεται μέσο συναλλαγής και εμπορευματοποιείται, τότε και η ζωή απογυμνώνεται από κάθε περιεχόμενο και νόημα. Επομένως, η γλωσσική ένδεια είναι ανασταλτικός παράγοντας σε ψυχοπνευματικές συναλλαγές.

(Ελαφρώς διασκευασμένο κείμενο του Δημήτρη Χριστόπουλου)

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

(Α) Να συμπυκνώσετε το κείμενο σε μια περίληψη 110 - 120 λέξεων (25 μονάδες)

(Β1) Να σχολιάσετε σε 70-80 λέξεις την άποψη: «Ο λόγος αντανακλά όλο τον ψυχοπνευματικό κόσμο του ανθρώπου και αποτελεί το μίτο που μας οδηγεί στα μύχια της ανθρώπινης ύπαρξης». (10 μονάδες)

(Β2) Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη και τον τρόπο ανάπτυξης της τελευταίας παραγράφου του κειμένου (8 μονάδες)

(Β3) Να αντικαταστήσετε με αντώνυμές τους τις λέξεις: περιορίζει, έλλογο, κρύβουν, φλύαρος, επιδερμική. (6 μονάδες)

(Β4) Να σχηματίσετε δύο προτάσεις για κάθε μία από τις λέξεις που σας δίνονται (χρησιμοποιώντας την κάθε λέξη με διαφορετική σημασία, κυριολεκτική και μεταφορική): καλλιέργεια, ένδεια, υιοθετώ. (6 μονάδες)

(Β5) «Η λιτή έκφραση προσδίδει βαρύτητα στα λόγια, τα κάνει μεστά σε περιεχόμενο, προάγει, επομένως, τη σκέψη, καθιστώντας την επικοινωνία πιο σαφή, ουσιώδη και ειλικρινή».

Να κάνετε μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική στο συγκεκριμένο απόσπασμα. (5 μονάδες)

(Γ) ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ: Σε μια ομιλία σας προς τους συμμαθητές της τάξης σας επιχειρηματολογείτε υπέρ της άποψης ότι η λακωνικότητα αποτελεί αρετή , ενώ η συντόμευση του λόγου επιδρά αρνητικά στην επικοινωνία και την ίδια την ελληνική γλώσσα (500 λέξεις) (40 μονάδες)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

(Φροντιστήριο Φάσμα)

Α. ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στο κείμενό του ο συγγραφέας αντιδιαστέλλει τη λακωνική έκφραση με τη συντόμευση του λόγου. Από τη μια, η λακωνικότητα αποτελεί ικανότητα διατύπωσης του λόγου με λιτότητα και περιεκτικότητα που βελτιώνει την ανθρώπινη επικοινωνία, αναβλύζοντας ουσία, καθαρότητα και ειλικρίνεια. Επιπροσθέτως, σημαντικός είναι ο παιδευτικός της ρόλος, διασώζοντας διαχρονικές αλήθειες στην πανανθρώπινη μνήμη. Από την άλλη, η συντόμευση του λόγου της σύγχρονης εποχής συνδέεται με την τάση απλούστευσης και τη συνθηματολογία. Απορρέει από την ανάγκη για εξοικονόμηση χώρου και χρόνου και αντανακλά τη γενικότερη κρίση του πολιτισμού. Ενός πολιτισμού στον οποίο κυριαρχεί η εικόνα και ο ήχος, ενώ η ανθρώπινη επικοινωνία συρρικνώνεται και τυποποιείται με τη χρήση μιας γλώσσας ψυχρής και προκατασκευασμένης.

(Β1) Μέσα από τη γλώσσα συλλαμβάνεται, μορφοποιείται και εκφράζεται κάθε ουσιώδης ανθρώπινη εκδήλωση. Όλη η ύπαρξη του ανθρώπου περνάει, δηλώνεται και υφίσταται αντικειμενικά μέσα από τη γλώσσα. Έτσι ο λόγος μας ως «λογική» ταυτίζεται με το λόγο μας ως «γλωσσική έκφραση». Δεν υπάρχουν νοητικές συλλήψεις χωρίς να κωδικοποιηθούν γλωσσικά, χωρίς να γίνουν σημασίες, χωρίς να γίνουν λέξεις. Γλώσσα και σκέψη είναι λοιπόν άρρηκτα συνδεδεμένες και ο λόγος του κάθε ανθρώπου καθρεφτίζει τον τρόπο που σκέφτεται, τον τρόπο με τον οποίο επεξεργάζεται και αναλύει την πραγματικότητα. Ταυτόχρονα, ο λόγος εκφράζει με πληρότητα όλη τη γκάμα των συναισθημάτων της ψυχής, αναδεικνύοντας τον εσωτερικό κόσμο του

ανθρώπου. Επομένως, ο λόγος αποκαλύπτει την ανθρώπινη προσωπικότητα.

(Β2) Δoμικά στοιχεία παραγράφου:

Θεματική Π.: «Η φτωχή και προκατασκευασμένη γλώσσα με τη σειρά της θέτει φραγμό στην επικοινωνία»

Λεπτομέρειες – σχόλια: «Έτσι……νόημα»

Περίοδος κατακλείδα: «Επομένως, η γλωσσική ένδεια είναι ανασταλτικός παράγοντας σε ψυχοπνευματικές συναλλαγές»

Τρόπος ανάπτυξης : Aίτιο – αποτελέσματα

(Β3) Αντώνυμα:

Περιορίζει ≠ αυξάνει

Έλλογο ≠ άλογο

Κρύβουν ≠ φανερώνουν, αποκαλύπτουν

Φλύαρος ≠ λακωνικός

Επιδερμική≠ βαθιά, ουσιαστική

(Β4) Προτάσεις με κυριολεκτική και μεταφορική σημασία:

1. καλλιέργεια

Το εύκρατο κλίμα της Ελλάδας ευνοεί την καλλιέργεια μανιταριών (κυριολεκτική)

Η πνευματική καλλιέργεια οδηγεί στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων (μεταφορική)

2. ένδεια

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης πέθανε σε μεγάλη ένδεια. (κυριολεκτική)

Ο λόγος του χαρακτηρίστηκε από ένδεια επιχειρημάτων (μεταφορική)

3. υιοθετώ

Μετά από πολλές άκαρπες προσπάθειες τεκνοποίησης, υιοθέτησαν ένα παιδί ηλικίας επτά ετών από το ορφανοτροφείο (κυριολεκτική)

Έχει υιοθετήσει ακόμα και τον τρόπο ενδυμασίας του αγαπημένου του καλλιτέχνη (μεταφορική)

(Β5) Ενεργητική σε παθητική σύνταξη

«Η λιτή έκφραση προσδίδει βαρύτητα στα λόγια, τα κάνει μεστά σε περιεχόμενο, προάγει, επομένως, τη σκέψη, καθιστώντας την επικοινωνία πιο σαφή, ουσιώδη και ειλικρινή»(ενεργητική)

«Από τη λιτή έκφραση προσδίδεται βαρύτητα στα λόγια, αυτά γίνονται μεστά σε περιεχόμενο, προάγεται επομένως η σκέψη, καθιστώντας την επικοινωνία πιο σαφή, ουσιώδη και ειλικρινή» (παθητική)

Γ. Παραγωγή λόγου

Βασικά σημεία:

Προσφώνηση: Aγαπητοί συμμαθητές,

Πρόλογος: Αναφορά στη σημασία της ποιοτικής επικοινωνίας των ανθρώπων και της πνευματικής προόδου και στο ρόλο της γλωσσικής έκφρασης ως ενός παράγοντα που αποτελεί συστατικό τους/Ανάδειξη της λακωνικότητας ως ιδιαίτερης έκφρασης που έχει τις ρίζες της στον τρόπο ζωής των Αρχαίων Λακώνων και μεταδίδει μηνύματα με σύντομο, περιεκτικό και εύστοχο τρόπο

Α ‘ Ζητούμενο: Επιχειρήματα υπέρ λακωνικότητας ως αρετής

-Η λακωνικότητα δίνει έμφαση στην ουσία της γλωσσικής επικοινωνίας. Αποδίδει στην κάθε λέξη ειδικό βάρος και προσδίδει στο λόγο σαφήνεια, ακρίβεια και καθαρότητα. Αποφεύγεται η επιτήδευση, η φλυαρία, ο βερμπαλισμός, που συχνά κουράζουν και αποπροσανατολίζουν.

-Ασκεί το νου στο λιτό, συμπυκνωμένο λόγο και καλλιεργεί την αφαιρετική ικανότητα, καθώς η έκφραση των διανοημάτων με συντομία και ευστοχία είναι κατάληξη μιας απαιτητικής νοητικής διεργασίας κατά την οποία το άτομο μέσα από ένα πλήθος συλλογισμών αξιολογεί και ακολούθως επιλέγει και κοινοποιεί τα πιο καίρια και ουσιώδη.

- Επιβάλλει στο συνομιλητή το στοχασμό, την αναζήτηση των προεκτάσεων για όσα έχουν λεχθεί

- Η απλότητα και η αυτοπειθαρχία που εκφράζει ο λακωνισμός ως στάση ζωής μπορούν να εξισορροπήσουν τη ματαιοδοξία και την επιδειξιομανία του σύγχρονου καταναλωτικού ανθρώπου. Μπορούν να θωρακίσουν τον άνθρωπο απέναντι στη σημερινή υπερβολή και έλλειψη μέτρου, οδηγώντας τον στην επιλογή των ουσιωδών πραγμάτων της ζωής.

- Μεγάλη είναι και η παιδαγωγική αξία της λακωνικότητας καθώς διασώζει με τη μορφή ρητών, γνωμικών, παροιμιών, ό,τι σημαντικό αποθησαύρισε η εμπειρία και οι φιλοσοφικές αναζητήσεις ενός λαού. Ανέκαθεν στη γλώσσα και την παράδοση όλων των λαών της γης οι μεγάλες αλήθειες διατυπώνονται με ολιγόλογες, επιγραμματικές, λιτές φράσεις. Ειδικά για εμάς τους Έλληνες, η διατήρηση αυτής της αρετής σημαίνει επαφή με τις ρίζες, σύνδεση με το  παρελθόν και τα κληροδοτήματα των προγόνων, διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας.

Μεταβατική παράγραφος: Aναφορά με αντίθεση στη σύγχρονη εποχή όπου ο λόγος συρρικνώνεται και συντέμνεται για λόγους που σχετίζονται με την εξοικονόμηση χώρου και χρόνου, την κρίση των ανθρώπινων σχέσεων ειδικά στις μεγαλουπόλεις και την επίδραση των Μ.Μ.Ε και των νέων τεχνολογιών

B’ Zητούμενο: Eπιπτώσεις της συντόμευσης του λόγου στη σύγχρονη εποχή

 Άμβλυνση σκέψης, κριτικής ικανότητας (εφόσον γλώσσα και σκέψη είναι αλληλένδετες)

 Δυσχεραίνεται η γνήσια και αποτελεσματική επικοινωνία των ατόμων, ο ειλικρινής και ουσιαστικός διάλογος.

 Με το σύντομο λόγο το άτομο δεν μπορεί να εκφράσει τα βαθύτερα συναισθήματά του με πληρότητα. Αυτοματοποιείται, συνθηματοποιείται, εκμηχανίζεται ο λόγος.

 Η γλώσσα χάνει την ομορφιά της. Συρρίκνωση του λεξιλογικού της πλούτου. Εξοβελισμός από το σώμα της γλώσσας φιλοσοφικών, θεωρητικών, αφηρημένων λέξεων – εννοιών στα πλαίσια μιας κακώς εννοούμενης απλοποίησής της και μιας βεβιασμένης προσαρμογής της στο πρακτικό πνεύμα των καιρών.

 Περνάμε σε μια μορφή ακλισίας της ελληνικής γλώσσας, με χρήση συντομογραφιών. Παραβιάζεται η αίσθηση της γλώσσας, επέρχεται μια μορφή αλλοίωσής της.

Επίλογος: Η συνειδητοποίηση πως η σωστή γλωσσική έκφραση οδηγεί στη βαθύτερη επικοινωνία των ανθρώπων και το πλησίασμα των ψυχών. Αναγκαία λοιπόν η διαρκής γλωσσική καλλιέργεια, η επαφή με πρότυπα λόγου, η αφιέρωση ελεύθερου χρόνου στη συνάντηση με το συνάνθρωπο, η αξιοποίηση των κατάλληλων γλωσσικών επιλογών είτε πρόκειται για συμπυκνωμένη, περιεκτική, στοχαστική είτε αναλυτική και τεκμηριωμένη έκφραση. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

Σύγχρονες εκδοχές συντόμευσης του λόγου. Καχυποψία ή ελπίδα;

Θα το έχετε ακούσει πολλές φορές: «Τα SMS σκοτώνουν τη γλώσσα». Μπορεί να το πιστεύετε κιόλας. Η αλήθεια είναι ότι η υπηρεσία αποστολής σύντομων μηνυμάτων (Short Message Service), που ξεκίνησε σαν μια ακόμη παροχή της κινητής τηλεφωνίας, έχει κατακτήσει τη νεολαία, έχει γεννήσει έναν καινούργιο τρόπο γραφής, άμεσο, σύντομο, αποσπασματικό. Μέσα σε 160 χαρακτήρες (αυτό είναι το όριο ενός SMS) χωρούν ανησυχίες, ερωτικές εξομολογήσεις, ραντεβού, υπενθυμίσεις, υβριστικά μηνύματα, η καθημερινή ανία και, βέβαια, τα νέα μας, καλά και κακά, σημαντικά και ασήμαντα.

Το καλοκαίρι που μας πέρασε, η εφημερίδα El Mundo, στο πολιτιστικό της ένθετο, φιλοξένησε τις απόψεις ακαδημαϊκών, συγγραφέων, διαλεκτολόγων και άλλων επαϊόντων¹, σχετικά με το πόσο επηρεάζει τον τρόπο επικοινωνίας και πρόσληψης της γλώσσας αυτό το σχετικά καινούργιο σύστημα επικοινωνίας που κατέχει κεντρικό ρόλο στη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Άλλωστε, εν έτει 2008, σε μία μέρα, αποστέλλονται στην Ισπανία πάνω από δέκα εκατομμύρια τέτοια μηνύματα (κάπου δύο εκατομμύρια είναι ο αντίστοιχος αριθμός στην Ελλάδα).

Στις απόψεις, έτσι όπως καταγράφηκαν, συναντά κανείς καχυποψία και ελπίδα, φόβο για το μέλλον της ισπανικής γλώσσας και πίστη στις καινοτομίες που φέρνει το νέο μέσο. Ο συγγραφέας και ακαδημαϊκός Χοσέ Μαρία Μερίνο ανήκει σε εκείνους που αντιμετωπίζουν με καχυποψία τη «γλώσσα» των SMS και τη σχέση της με τη δυνατότητα έκφρασης και τον γλωσσικό πλούτο των νέων: «Χρησιμοποιώ πολύ λίγο το κινητό και δεν ξέρω να γράφω μηνύματα. Απ’ όσα γνωρίζω, βλέποντας τη νεολαία να επικοινωνεί μέσω αυτών, πιστεύω ότι η γλώσσα φτωχαίνει, όταν χρησιμοποιεί κανείς λίγες λέξεις, και, επιπλέον, τις μετατρέπει σε σκελετούς συμφώνων. Για να μην αναφερθώ στη χρήση μιας αργκό που, αντί να κάνει πιο ανοιχτή την επικοινωνία, την περιορίζει».

Οι «σκελετοί συμφώνων» στους οποίους αναφέρεται ο Μερίνο δεν είναι παρά αποτέλεσμα της ανάγκης για εξοικονόμηση χώρου (αυτά τα περίφημα 160 στοιχεία). Ο λεξικογράφος Γκρεγκόριο Σαλβαδόρ, σχετικά με το θέμα των συντμήσεων, εκφράζει την άποψη ότι «ανέκαθεν υπήρχαν τέτοια συστήματα συντμήσεων, προϊόντα της ανάγκης εξοικονόμησης χώρου και χρημάτων. Παλαιότερα», τονίζει, «αν κάποιος ήθελε να στείλει ένα τηλεγράφημα για να εκφράσει τα συλλυπητήριά του, για παράδειγμα, ήταν υποχρεωμένος να πληρώσει κάτι παραπάνω, αν επέλεγε να εισαγάγει στο κείμενό του τις απαραίτητες προθέσεις».

Πολλοί από τους ερωτηθέντες εισάγουν στη συζήτηση περί SMS το θέμα της παιδείας των νεαρών Ισπανών. Σύμφωνα με τον καθηγητή λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα, Ρικάρντο Σενάμπρε, είναι εμφανές ότι οι νέοι διαβάζουν όλο και λιγότερο, συνεπώς «η γραφή των SMS θα κάνει μεγαλύτερη ζημιά σε όσους δεν ξέρουν να εκφραστούν, σε εκείνους που αισθάνονται άβολα με τη σύνταξη. Η ασθένεια θα προσβάλει τους πιο αδύναμους οργανισμούς». Ο γλωσσολόγος Χοσέ Πόλο, από την πλευρά του, αναφέρεται και εκείνος στην κακοποίηση της γλώσσας στα SMS όχι μόνο εκ μέρους της νεολαίας αλλά από «την μεγάλη πλειοψηφία, που αν και έχει αποφοιτήσει από το δημοτικό, το γυμνάσιο και το πανεπιστήμιο, εντούτοις χειρίζεται απελπιστικά άσχημα τη γλώσσα».

Πιο αισιόδοξοι ακούγονται ο συγγραφέας Άνχελ Μάνιας και ο κριτικός λογοτεχνίας Χερμάν Γκουγιόν. Και οι δύο κάνουν λόγο για πιθανότητα εμπλουτισμού της ισπανικής γλώσσας από τη γλώσσα των μηνυμάτων, αν και δε διστάζουν να τονίσουν την αδυναμία αυτού του κώδικα να παραγάγει πλήρη κείμενα, όπως για παράδειγμα μια δικαστική απόφαση ή ένα άρθρο του Συντάγματος. Στην Ελλάδα, εκτός από τα θέματα των συντμήσεων, της κατάργησης άρθρων και προθέσεων, ή της προσφυγής στους «σκελετούς» συμφώνων (τι καταπληκτική μεταφορά αυτή του Μερίνο) έχουμε και το θέμα της χρήσης των λατινικών χαρακτήρων.

¹ επαϊόντων: ειδικών

Κ. Παλαιολόγου, Το Δέντρο, τεύχος 155-156 (διασκευή)

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80 – 100 λέξεις.

(μονάδες 20)

B1. Ποιες απόψεις καταγράφει ο αρθρογράφος στο κείμενό του σχετικά με το πόσο επηρεάζει τον τρόπο επικοινωνίας και πρόσληψης της γλώσσας το ευρύτατα διαδεδομένο σύστημα επικοινωνίας των μηνυμάτων (sms); (60 – 80 λέξεις).

(μονάδες 10)

B1. Ποια επιχειρήματα επικαλούνται, σύμφωνα με τον αρθρογράφο, όσοι αντιμετωπίζουν με καχυποψία και ανησυχία τη (συντομευμένη) γλώσσα των μηνυμάτων (sms); (60 – 80 λέξεις).

(μονάδες 10)

B2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την τέταρτη παράγραφο (Οι «σκελετοί συμφώνων»… προθέσεις») του κειμένου.

(μονάδες 5)

B2α. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων με θέμα τη γλώσσα των σύντομων μηνυμάτων (sms), χρησιμοποιώντας με όποια σειρά επιθυμείτε τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή): αποσπασματικό, τρόπο επικοινωνίας, αποστέλλονται, γλωσσικό πλούτο, συντμήσεων (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος κ.λπ.).

(μονάδες 10)

Β2β. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην τρίτη (Στις απόψεις… περιορίζει) και στην τέταρτη παράγραφο (Οι «σκελετοί συμφώνων»… προθέσεις) του κειμένου.

(μονάδες 2)

Γ1. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή), έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους: παροχή, ένθετο, πρόσληψης, κακοποίηση της γλώσσας, χειρίζεται (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το ρηματικό πρόσωπο κ.λπ.).

(μονάδες 5)

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων με θέμα τη γλώσσα των σύντομων μηνυμάτων (sms), χρησιμοποιώντας με όποια σειρά επιθυμείτε τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή): αποσπασματικό, τρόπο επικοινωνίας, αποστέλλονται, γλωσσικό πλούτο, συντμήσεων (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος κ.λπ.).

(μονάδες 10)

Γ2α. Να εντοπίσετε στο κείμενο ένα παράδειγμα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

(μονάδες 3)

Γ2α. «Ο συγγραφέας και ακαδημαϊκός Χοσέ Μαρία Μερίνο ανήκει σε εκείνους που αντιμετωπίζουν με καχυποψία τη «γλώσσα» των SMS και τη σχέση της με τη δυνατότητα έκφρασης και τον γλωσσικό πλούτο των νέων»:

Στην παραπάνω περίοδο λόγου ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί μία αναφορική πρόταση. Αφού την εντοπίσετε, να την εντάξετε στην κατηγορία των προσδιοριστικών ή παραθετικών/προσθετικών προτάσεων, με βάση τη σημασία που παίρνει η πρόταση από τα συμφραζόμενα.

(μονάδες 2)

Γ2β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

(μονάδες 3)